فقط 100 شتر دوکوهان در کشور عزیزمان ایران باقی مانده است ، وضعیت شترهای دوکوهان مانند یوزپلنگ آسیایی بحرانی است

در دنیا حدود 600 و در کشور عزیزمان ایران کمتر از 100 شتر دو کوهان باقی‌مانده است که به این تعداد شتر در کشور عزیزمان ایران به علت

به گزارش خبرنگار حوزه محیط زیستگروه اجتماعی گروه تحریریه سایت جوان؛ شتر در سرتاسر دنیا به عنوان یک گونه مقاوم، کم توقع و با پتانسیل اوج معرفی شده است است که اهمیت پرورش آن در دنیا، با توجه به زیاد کردن اقلام خوراکی، کمبود مراتع و همچنین فرآورده های تولیدی منحصر به فرد این حیوان در مقایسه با دیگر حیوانات در حال زیاد کردن است.

صحبت از انقراض که می شود ذهن همه سریع سراغ یوزپلنگ ایرانی می رود، شاید در نوبت بعدی گوزن زرد، گربه پالاس، سیاهگوش، درنای سیبری، پلنگ ایرانی، شاه روباه، روباه شنی و بعضی انواع مارها در ذهن جای گرفته باشد. هیچ کس ولی یادی از شتر دوکوهان نمی کند. حیوانی که در رده بندی های جهانی «به شدت در معرض خطر انقراض» دسته بندی شده است و رده حفاظتی مشابه با یوزپلنگ ایرانی دارد.

عبارات مهم : استان اردبیل – پلنگ ایرانی

اما تاریخچه استفاده از شتر دوکوهانه در کشور عزیزمان ایران چندان روشن نیست؛ هرچند که در اوستا -کتاب مقدس زرتشتیان- که بین سال های 530 تا 570 پیش از میلاد نگاشته شده، اشاره فراوان به شتر شده است است ولی مشخص نیست که منظور از شتر کدام گونه آن هست؛ بعضی معتقدند که منظور از شتر در اوستا، شتر دوکوهانه بوده و شتر یک کوهانه سال ها بعد و همزمان با فتوحات ایرانیان در بین النهرین، فلسطین و مصر به کشور عزیزمان ایران وارد شده است هست. این فرضیه مبتنی بر نقش هایی بر روی دیوارهای تخت جمشید است که در فاصله زمانی بین قرن ششم یا هفتم پیش از میلاد ساخته شده است است.

مطالعات انجام شده است در کشور عزیزمان ایران نشان می دهد که طی سالیان گذشته در کشور ما شترهای دوکوهانه زیاد از شترهای تک کوهانه نگهداری شده است ، ولی به مرور وقت به علت تطابق زیاد شترهای یک کوهانه با شرایط اقلیمی کشور، این گونه از کشورهای عربی به کشور عزیزمان ایران آورده شده است و جایگزین شترهای دوکوهانه شده است است.

سیستان و بلوچستان، کرمان، فارس، سمنان، بوشهر، هرمزگان، یزد و چند استان دیگر از استان های شترخیز کشور هستند و کشور عزیزمان ایران از نظر پراکنش شتر در آسیا مقام هشتم و در دنیا مقام بیستم را دارد.

استان اردبیل، تنها زیستگاه مهم پرورش شتر دوکوهانه ایرانی هست. شترهای دوکوهانه کشور عزیزمان ایران با نام علمی(Camelus bactrianus) به عنوان ذخیره ژنتیکی دامی بسیار ارزشمندی به حساب می آیند که موطن و جایگاه مهم آن ها در ایران، استان اردبیل(دشت مغان و مشگین شهر) بوده و همچنین گزارش های پراکنده ای از وجود تعداد انگشت شماری شتر دوکوهانه در استان های گلستان و آذربایجان شرقی حکایت می کند. شتر دو کوهانه در میان عشایر دشت مغان و آذربایجان از دیرباز جایگاه خاص ای داشته هست، آیا که این حیوان به هنگام ییلاق و قشلاق عشایر اثاث و وسایل زندگی ایلات را بر پشت خود حمل و از ارتفاعات صعب العبور سبلان عبور می دهد.

شتر دوکوهانه از لحاظ شاخصه های آناتومیکی جانوری هست، دارای موهای بلند و ساختمان بدنی محکم که ارتفاع جنس ماده آن به طور میانگین حدود 180 سانتی متر و ارتفاع جنس نر آن به طور میانگین حدود 185 سانتی متر هست. وزن میانگین زنده این جانور نیز در حدود 460 کیلوگرم بوده، قطر کوهان این جانور بین 35-40 سانتی متر است که در شترهای فربه دوکوهانه بیش از 100 کیلوگرم چربی دارند.

گوشت این حیوان دارای شباهت زیادی به گوشت گاو دارد . شیر شتر نیز سرشار از ویتامین C بوده که اهمیت شیر تولیدی این حیوان را دوچندان می کند. از دیگر محصولات شتر کرک و موی آن است که مقدار کرک در شترهای دوکوهانه زیاد از شترهای تک کوهانه بوده و از پشم و موی آن ها جهت تهیه چادر، قالی، طناب، پتو وغیره استفاده می شود.

از جمله نکات مهم در مورد شترهای دوکوهانه استان اردبیل اندازه جمعیتی کوچک و وجود ضریب خویشاوندی نسبتا اوج در میان آن هاست. علی رغم وجود تنوع ژنتیکی در میان شترها عامل منفی ضریب همخونی و خویشاوندی اوج می تواند عاملی در انقراض سریع تر این گونه جانوری به شمار رود. به عبارت دیگر خزانه ژنتیکی هر جمعیت جانوری جهت جلوگیری از انقراض خود باید متنوع تر باشد و ضریب هم خونی اوج می تواند در انقراض یک جمعیت محدود جانوری بسیار موثر باشد.

ایجاد تسهیلات خاص جهت شترداران در استان، تامین علوفه و مواظبت های دامپزشکی خاص از شترها، زیاد کردن تعداد شترهای دوکوهانه نگهداری شده است در سایر استان ها، ایجاد بازار خرید و فروش مناسب جهت شتر، حمایت خاص دولت از ایستگاه های پرورش شتر در استان، زیاد کردن تعداد شتر دوکوهانه از طریق روش های مدرن انتقال جنین، متنوع کردن خزانه ژنتیکی از طریق ورود شترهای نر دوکوهانه از کشور همجوار(جمهوری آذربایجان)، حمایت خاص از آخر نامه ها و تحقیقات دانشجویی در زمینه شترهای دوکوهانه، انجام تحقیقات کاربردی و موثر در زمینه احیا و زیاد کردن زاد و ولد و کثرت شتر و ایجاد یک همکاری همگانی صحیح و برنامه ریزی شده(مردمی و دولتی) عواملی هستند که می توانند شتر دوکوهانه ایرانی را از خطر انقراض نجات دهند.

مجید خدابخش مدیر کل حفاظت محیط زیست اظهارداشت: تغییرات فناورانه در سال های اخیر وارد زندگی جامعه عشایری از جمله عشایر استان اردبیل شده است که در نتیجه این امر ماشین جای حیواناتی مانند اسب و شتر را گرفته است.

وی افزود: بعد از برق رسانی به قشلاق ها، ییلاق ها هم به تدریج در حال برخورداری از نعمت برق هستند و چنین تغییراتی در زندگی عشایری موجب شده است تا گونه ای مانند شتر دوکوهانه دیگر کارکرد و اهمیت سابق خود را از دست دهد و حتی امروز در معرض خطر انقراض نیز قرار بگیرد.

دامپزشک باغ وحش ارم با بیان اینکه شتر دوکوهان در اتحادیه بین المللی حفاظت از محیط زیست (IUCN) «به شدت در معرض خطر انقراض» دسته بندی شده است هست، می گوید: این دقیقاً همان رده حفاظتی است که یوزپلنگ آسیایی ما دارد و به معنای اوضاع بحرانی و احتمال بسیار بالای منقرض شدن در حیات وحش هست. علت مهم آن هم به جز از میان رفتن زیستگاه ها و شکار، از بین رفتن ژنتیک این حیوان است.

به گفته وی شرایط فیزیولوژی و زیستی شترهای دوکوهان بسیار متفاوت هست. این شترها می توانند دماهای خیلی پایین را هم تحمل کنند، به همین علت است که زیستگاه آن ها با شترهای تک کوهان متفاوت است.

دامپزشک کلینیک حیات وحش پردیسان نیز می گوید: یکی از تهدیدهای مهم شتردوکوهان که در تمام دنیا هم با آن رو به رو هست، اختلاط ژنتیکی هست. یعنی بعد از اینکه این شترها اهلی سازی شدند آن ها را با شترهای تک کوهان مخلوط کردند. متأسفانه در کشور عزیزمان ایران هم ما این کار را حتی بیش از بقیه انجام دادیم، به همین علت هم در حال حاضر شترهایی در دشت مغان داریم که بسیاری از آن ها شتر دو کوهان هستند و از فهرست جمعیتی شتر دو کوهان در حال از بین بردن هستند یا شاید حتی از بین بردن شده است باشند لیکن در سال های اخیر اصلاً به اینکه با شتر تک کوهان مخلوط نشوند پیگیری نشده و هرجایی که فهرستی می بینید جمعیتی که در کشور عزیزمان ایران هست، ذکر نشده است.

در دنیا حدود 600 و در کشور عزیزمان ایران کمتر از 100 شتر دو کوهان باقی مانده است و در حال حاضر به این شترهای تعداد کمتر از 100 مورد به علت اختلاط ژنتینکی با شترهای تک کوهان اشاره ای نمی شود و به علت همین اختلاط ژنتیکی نمی توان به این عدد استناد کرد.

درست است که تکثیر این حیوان در اسارت، دشواری هایی مانند تکثیر یوزپلنگ در اسارت را ندارد ولی به هر شکل حفظ ژن سالم در گونه ای مانند شتر دوکوهان می تواند اولویت باشد. حفظ و توسعه شترهای دوکوهانه در کشور یک اولویت است و اگر به این امر پیگیری نشود، احیای نسل در حال انقراض این گونه با مسئله روبرو می شود.

گونه های جانوری به خصوص گونه های دامی که از اهمیت اقتصادی، تغذیه ای و درمانی برخوردارند، به عنوان حلقه های مهم تناوب اکولوژیک به شمار می روند و از بین بردن این حلقه های مهم از تناوب حیات صدمات جبران ناپذیری را بر پیکره حیات زیستی و بشری وارد خواهد کرد. بنابراین لزوم همکاری جدی همگانی در امر نجات شتر دوکوهانه ایرانی از خطر انقراض، امری مهم به شمار می آید.

گزارش از رقیه همتی

انتهای پیام/