معادله تورم و سفره خانوار

معادله تورم و سفره خانوار

عبارات مهم : بانک مرکزی – خوراکی ها

یکی از بحث های شکل گرفته بعد از کم کردن تورم در سال های اخیر تعیین بازندگان و برندگان کم شدن قیمت تورم بوده هست. اگرچه از لحاظ تئوریک گروه های دارای قدرت خرید ثابت به عنوان برندگان کم کردن تورم معرفی می شوند، ولی عده ای با تشکیک در صحت و شمول آمارهای مراجع رسمی، فرضیه زیاد کردن فشار قیمتی بر خانوارهای کم درآمد را در عین کم شدن قیمت تورم مطرح کرده اند.

فرضیه ای که پایه استدلالی آن سرعت زیاد رشد قیمت ها در اجزای سبد مصرفی خانوارهای کم درآمد در مقایسه با کالاهای مصرفی گروه های پردرآمد هست. این در حالی است که بررسی آمارهای بانک مرکزی نشان می دهد طی چهارسال گذشته سرعت رشد قیمت مواد خوراکی و آشامیدنی، پوشاک و مسکن به عنوان پروزن ترین اجزای سبد خانوارهای کم درآمد، پایین تر از قیمت انبساط قیمت ها در سبد تمامی خانوارهای ایرانی بوده است.

معادله تورم و سفره خانوار

بنابراین خانوارهای کم درآمد نفع بیشتری از سراشیبی قیمت تورم در سال های اخیر برده اند. واقعیتی که منطق سیاست زده و طرفدار گزینش بین دوگانه رکود و تورم را به چالش می کشد. شاید بتوان گفت عدم لمس تغییرات تورمی از سوی خانوارهای کم درآمد یکی از بااهمیت ترین ابهام های وارد شده است هست. در این خصوص نیز به نظر می رسد بخش قابل توجهی از بی حسی تورمی ناشی از انباشت تورم و پایه های قیمتی اوج در سال های افزایش این متغیر بوده است.

کاهش تورم در سال های اخیر با یک علامت پرسش بزرگ همراه بوده هست. از زاویه دید عده ای، به رغم کم شدن قیمت تورم در آینه آمارهای رسمی، بار ناشی از افزایش قیمت ها روی دوش خانوارهای کم درآمد در چهار سال اخیر زیاد کردن یافته هست. این عده عقیده دارند به علت تفاوت اجزا و وزن اجزای سبد گزینش شده است از سوی بانک مرکزی با کالاهای مصرف شده است از سوی خانوارهای دارای درآمد میانگین و پایین، قیمت تورم حاصل از فرآیند آمارگیری بانک مرکزی دربردارنده نوعی کوچک نمایی راجع به فشار تورمی واردشده به خانوارهای کم ‎درآمد است.

بانک مرکزی | خوراکی ها | خوراکی | ایرانی | مرکزی | ایرانی | اخبار اقتصادی و بازرگانی

این در حالی است که بررسی آمارهای موجود نشان می دهد گروه های پراهمیت در سبد مصرفی خانوارهای کم درآمد یعنی مواد خوراکی و آشامیدنی، مسکن و پوشاک قیمت تورمی با مقدار عددی کوچکتر و با تقریب خوبی در محدوده تورم مجموعه سبد انتخابی از سوی بانک مرکزی دارند. تجانسی که فرضیه کوچک نمایی آمارهای رسمی در رابطه با بار تورمی وارد شده است به خانوارهای کم درآمد را به چالش می کشد.

ادعای تورم غیرواقعی

دولت یازدهم مهار افسار تورم و هدایت این شاخص کلان اقتصادی به محدوده تک رقمی اعداد را به عنوان بخش درخشان کارنامه اقتصادی خود مطرح کرده هست. دستاوردی که البته از سوی عده ای از منتقدان دولت، به علت عدم بازتاب در اوضاع معیشتی دهک های پرجمعیت کشور، فاقد ارزش و تنها ناشی از یک فرآیند آماری ارزیابی می شود. بر مبنای استدلال این عده متغیر تورمی حاصل از روش آمارگیری نهادهای مرجع آماری به خوبی منعکس کننده واقعیت های معیشتی جامعه نیست. از دید این عده اوضاع معیشتی خانوار با وجود کم کردن قابل توجه قیمت تورم، نه تنها اصلاح نیافته، بلکه تاثیرات ناشی از عوض کردن شاخص قیمتی نیز باعث از دست رفتن بخشی از توان اقتصادی خانوارهای ایرانی کم درآمد شده است هست. استدلال این دیدگاه، استفاده خانوارهای کم درآمد ایرانی از سبدکالایی است که تجانس چندانی با سبد کالایی انتخابی بانک مرکزی ندارد به نحوی که کالاهای مصرف شده است از سوی خانوارهای کم درآمدتر (که فراوانی بیشتری در توزیع جمعیت دارند) به خوبی از سوی سبد کالایی معرفی شده است از سوی بانک مرکزی نمایندگی نمی شود. ولی این ادعا تا چه میزان از صحت برخوردار است؟

معادله تورم و سفره خانوار

بانک مرکزی، به عنوان یکی از مراجع آماری در گزارش ‍ های مربوط به قیمت تورم، سبد کالایی مصرف کنندگان را به 12 گروه تقسیم بندی می کند. به عقیده کارشناسان خانواده های کم درآمدتر به واسطه تنگنای درآمدی با مجموعه گزینش های محدودتری از این گروه های دوازده گانه روبه رو هستند. می توان فرض کرد که مصرف کنندگان کم درآمد سبد مصرفی خود را به گونه ای گزینش می کنند که در درجه اول نیازهای ابتدایی (نیازهای واقع در قاعده هرم مازلو) را برآورده کنند. خوراک، مسکن، پوشاک و امنیت را می توان چهار دسته کالا و خدماتی دانست که مصرف آنها در مقایسه با سایر نیازها جهت خانواده های کم درآمد اولویت دارد.

در این بین قیمت مواد خوراکی و آشامیدنی، به واسطه وزن اوج و اهمیت در سبد مصرفی خانوارهای کم درآمد بخش معناداری از تغییرات میانگین قیمت سبد خانوارهای کم درآمد را تحت تاثیر قرار می دهد، بنابراین در صورتی که تغییرات قیمت این گروه عدم تجانس معناداری با قیمت تورم اعلام شده است از سوی بانک مرکزی داشته باشد، می توان ادعا کرد که فرضیه عدم بازتاب فشار قیمتی واردشده به خانوارهای کم درآمد در آمارهای اعلام شده، از صحت نسبی برخوردار است.

بانک مرکزی | خوراکی ها | خوراکی | ایرانی | مرکزی | ایرانی | اخبار اقتصادی و بازرگانی

تجانس تورم و تغییرات قیمت مواد خوراکی

بررسی آمارهای بانک مرکزی نشان می دهد که در بازه زمانی بین تیرماه سال 1392 تا تیرماه سال جاری، شاخص کل کالا و خدمات مصرفی در کشور 55/ 1 برابر شده است هست. این امر معادل تورم ماهانه میانگین 9 دهم درصدی در قیمت کالا و خدمات مصرفی در این بازه زمانی هست. شاخص مواد خوراکی و آشامیدنی در همین بازه زمانی در حدود 48/ 1 برابر شده است است.

افزایشی که معادل با قیمت تورم ماهانه میانگین 8 دهم درصد هست، بنابراین بر اساس آمارهای بانک مرکزی قیمت تورم مواد خوراکی به عنوان پروزن ترین گروه کالایی در سبد مصرفی خانوارهای دارای درآمد میانگین و پایین تر طی چهار سال گذشته، رشد قیمتی نزدیک و پایین تری در مقایسه با قیمت تورم سبد کالایی گزینش شده است از سوی بانک مرکزی داشته هست. بنابراین ملاحظه می شود که قیمت تورم میانگین اعلام شده است از سوی بانک مرکزی با تقریب خوبی بر قیمت تورم پروزن ترین دسته کالایی سبد مصرفی خانوارهای کم درآمد منطبق است.

معادله تورم و سفره خانوار

کم کردن سهم غیرخوراکی ها

افزون بر این بررسی آماری سهم مواد خوراکی و آشامیدنی از هزینه ناخالص ماهانه خانوارهای ایرانی نیز نشان می دهد که طی سال های 1392 تا 1394 هزینه اسمی مواد خوراکی وآشامیدنی در بودجه خانوار حدود یک میلیون تومان زیاد کردن یافته هست. این در حالی است که طی این بازه زمانی درآمد خانوارهای ایرانی حدود 8/ 7 میلیون تومان زیاد کردن یافته هست. بنابراین در این بازه زمانی تنها 12 درصد از درآمد اسمی اضافه شده است به جیب خانوارهای ایرانی جهت خرید خوراک و آشامیدنی تخصیص داده شده است یافته هست. این در حالی است که در سال 1392 حدود 29 درصد از درآمد خانوارها به خرید کالا و مواد خوراکی تخصیص داده شده است یافته بود. با توجه به نقش بنیادین مواد خوراکی در بودجه خانوارهای کم درآمد، در صورت اعمال بار هزینه ای ناشی از زیاد کردن قیمت در این دسته از کالاها، خانوارها درجه آزادی کمتری در جایگزینی این محصولات دارند. این به این معناست که در صورت وجود شتاب زیاد در قیمت مواد خوراکی و آشامیدنی، خانوارها در بلند مدت بخش بیشتری از درآمد خود را به این دسته کالایی تخصیص داده شده است خواهند داد، آیا که امکان جایگزین کردن نیازهای تامین شده است با این دسته کالایی با هیچ دسته کالایی دیگری وجود ندارد.

با توجه به کم کردن سهم مواد خوراکی در درآمد اضافه شده است به خانوارهای ایرانی، می توان گفت که در بازه زمانی بین سال های 1392 تا 1394 خانوارها ضمن برآورده کردن نیازهای غذایی خود(که بخشی از آن در سال های 1386 تا 1392 به واسطه تورم شدید از لحاظ کیفی و کمی کم کردن یافته بود) درآمد بیشتری را به سایر نیازهای خود تخصیص داده شده است داده اند. نسبت بالای دهک های پایین به مجموع جمعیت کشور، نشان می دهد که استدلال فوق با تقریب خوبی در مورد دهک های پایین نیز صدق می کند.

تورم روی میز تشریح

کنکاش در آمارهای بانک مرکزی نشان می دهد که قیمت تورم حاصل از سبد کالایی گزینش شده است از سوی بانک مرکزی در چهار سال گذشته نه تنها تصویر درستی از پر اهمیت ترین گروه کالایی در سبد خانوارهای کم درآمد ارائه می دهد، بلکه این قیمت اعلام شده است تفاوت چندانی با میزان انبساط قیمت های سایر گروه های مهم کالا و خدمات ندارد. طی بازه زمانی بین سال های 1392 و 1396، در میان 11 گروه کالا و خدمات دسته بندی شده است از سوی بانک مرکزی، بیشترین تورم ماهانه میانگین مربوط به «خدمات بهداشتی» با میانگین قیمت تورم ماهانه معادل 5/ 1 درصد هست. گروه های مهم «رستوران و هتل داری» و «خدمات تفریحی» نیز با تورم ماهانه میانگین 2/ 1 و 1/ 1 درصدی در رده های بعدی گروه های پر تورم قرار دارند.

در میان سایر گروه ها نیز قیمت تورم میانگین تنها در گروه های «حمل و نقل» و «مسکن، آب، برق، گاز و سایر سوخت ها» از قیمت تورم میانگین کل زیاد هست. البته فاصله تورم ماهانه میانگین این دو گروه با میانگین قیمت تورم ماهانه جهت کل سبد مصرفی کمتر از 05/ 0 درصد در ماه هست. با توجه به اینکه گروه های پرتورم یعنی «خدمات بهداشتی»، «رستوران و هتل داری» و «خدمات تفریحی» احتمالا در سبد مصرفی خانوارهای پر درآمد وزن بیشتری در مقایسه با سبد مصرفی خانوارهای کم درآمد دارند، بنابراین می توان گفت شکاف بین تورم این سه گروه و تورم کل گروه های کالا و خدمات بیش از اینکه باعث کوچک نمایی تورم در رابطه با خانوارهای کم درآمد باشد، بر تورم گروه های پردرآمد اثر گذاشته است.

فاصله کم تورم گروه های «حمل و نقل» و «مسکن، آب، برق، گاز و سایر سوخت ها» و تورم سبد مصرفی گزینش شده است از سوی بانک مرکزی نیز نشان می دهد که اثر انحرافی (انحراف تورم محاسبه شده است از مقدار واقعی) این دو گروه بر قیمت تورم گروه های کم درآمد، نمی تواند اثر معناداری باشد. می توان گفت، قیمت تورم سبد مصرفی خانوارهای کم در آمد نه تنها خیلی بالاتر از قیمت تورم اعلام شده است از سوی بانک مرکزی نیست، بلکه به علت پایین بودن تورم اجزای پر وزن سبد مصرفی خانوار از قیمت تورم اعلام شده است از سوی بانک مرکزی، به احتمال زیاد تورم قیمت ها در سبد مصرفی خانوارهای کم درآمد پایین تر از قیمت تورم تمامی خانوارها بوده هست. به نظر می رسد که فرضیه زیاد بودن سرعت تغییرات قیمت در سبد خانوارهای کم درآمد از تضعیف مستمر بودجه خانوار طی سال های 1386 تا 1394 نشات گرفته باشد. بررسی ها نشان می ‎دهد که طی این بازه زمانی هزینه خانوارهای ایرانی با سرعت بیشتری در مقایسه با درآمد خانوارها رشد کرده هست. امری که در نهایت باعث کم کردن تنوع و کوچک شدن سبد مصرفی خانوار شده است هست. در بخشی از این بازه زمانی یعنی طی سال های 1392 و 1393 با وجود کم شدن قیمت تورم، تغییرات بودجه خانوار به نفع هزینه ها باعث کم کردن بخشی از قدرت خرید خانوارهای کم درآمد شده است هست. بنابراین عدم تجانس بین فشار هزینه ها و کم کردن شتاب قیمت ها در این بازه زمانی باعث عدم احساس کم کردن تورم شده است است.

افزون بر این می توان گفت کم کردن تورم از بیش از 40 درصد به محدوده تک رقمی ارقام این انتظار را در بعضی از مصرف کنندگان ایجاد کرده است که قدرت خرید از دست رفته با کم کردن محدوده حرکت تورم کم کردن خواهد یافت. امری که تحقق آن نیازمند استمرار تورم پایین و زیاد کردن دستمزدها هست. بنابراین باید توجه داشت که مشاهده اثر قابل توجه تورم روی معیشت خانوارها در گرو استمرار تورم تک رقمی است نه تک رقمی شدن تورم. با این وجود باید توجه داشت که کم کردن زیاد تورم در پروزن ترین جزء سبد مصرفی خانوارهای کم درآمد در مقایسه با قیمت تورم حاصل از آمارگیری از تمامی خانوارها، نشان می دهد که بر خلاف ادعای مطرح شده، گروه های کم درآمد نه تنها بازندگان کم کردن تورم نبوده اند، بلکه کم شدن قیمت تورم گروه های کم درآمد را زیاد از گروه های پر درآمد تر منتفع کرده است.

اخبار اقتصادی – دنیای اقتصاد

واژه های کلیدی: بانک مرکزی | خوراکی ها | خوراکی | ایرانی | مرکزی | ایرانی | اخبار اقتصادی و بازرگانی